Primaat van de Politiek

Publicatiedatum: 23/03/2021
Tags: Medezeggenschap - Wetgeving
Auteur: Reinier Hoogendorp

In 1995 werd de WOR ook van toepassing verklaard op de meeste overheidssectoren. Dit was onderdeel van het bredere proces om de rechtspositie van ambtenaren om te zetten van een ambtelijke aanstelling naar een civielrechtelijke aanstelling. En daar hoort dus ook een goed functionerende medezeggenschap bij. Basis & Beleid, samen met andere deskundigen, een aantal symposia georganiseerd over het Primaat van de Politiek. Hierin zijn we ingegaan op de ervaringen van medezeggenschap bij overheidssectoren en de jurisprudentie daaromtrent. Het symposium kun je hier terugkijken.

Wat betekent het primaat van de politiek?

De zeggenschap in de overheidssector verschilt met die in de marktsector. Vaak wordt er uitvoering aan beleid gegeven dat op een ander niveau wordt vastgesteld, bijvoorbeeld als tijdens een kabinetsformatie wordt besloten ministeries samen te voegen, te splitsen of te hernoemen. Of als een gemeenteraad besluit over te gaan tot een gemeentelijke fusie of herindeling. De wetgever is van mening dat dergelijke besluiten, en uitvoeringsbesluiten niet vallen onder het domein van de medezeggenschap, maar behoren tot het primaat van de politiek. In art. 46D, sub B WOR staat dat als volgt:

Voor toepassing van artikel 23, tweede lid, zijn onder de aangelegenheden de onderneming betreffende niet inbegrepen de publiekrechtelijke vaststelling van taken van publiekrechtelijke lichamen en onderdelen daarvan, noch het beleid ten aanzien van en de uitvoering van die taken, behoudens voor zover het betreft de gevolgen daarvan voor de werkzaamheden van de in de onderneming werkzame personen.

Bovenstaande is een hele brede opvatting. Middels jurisprudentie is getracht daar meer duidelijkheid in te krijgen. In de afgelopen 20 jaar heeft de Hoge Raad 9 beschikkingen genomen over het primaat van de politiek. Daaruit kwam telkens dat er geen adviesrecht van de OR van toepassing was. In algemene zin is de redenatie dat besluiten van democratisch gecontroleerde organen die een politieke afweging vergen, vallen onder het primaat van de politiek (en dus niet onder de WOR). De rechter vat het begrip ‘politieke afweging’ ruim op.  

Wat betekent dat in de praktijk?

Veel OR’s in de overheidssector horen van hun bestuurder dat een voorgenomen besluit valt onder het primaat van de politiek. Dat schept onduidelijkheid over de rol van de medezeggenschap en perkt daarmee die rol (naar onze mening) vaak onnodig in. De OR zal alert moeten zijn om haar eigen domein te ‘bewaken’. Het voorbeeld van een gemeentelijke herindeling of fusie, valt namelijk niet geheel onder het politiek primaat:

  • Het principebesluit tot fusie, herindeling etc. valt wel onder het politiek primaat
  • Het “hoe”, de keuzes en personele consequenties vallen onder het adviesrecht artikel 25 lid 1 WOR.
  • De personele consequenties inherent aan/als logisch gevolg van dit principebesluit vallen onder het politiek primaat.
  • Besluiten geïnitieerd door de ambtelijke organisatie en niet door het politieke bestuur zijn (volledig) aan het adviesrecht onderhevig.

Medezeggenschap is dus nog steeds van toepassing, maar per situatie is het dus belang om te beoordelen welke onderdelen een politieke afweging vergen, en welke niet. En waar de besluitvorming geïnitieerd wordt.

Tips voor ondernemingsraden

Door de onduidelijkheid over het politiek primaat in de praktijk en de jurisprudentie daarover, neemt de rol van de OR af. Het is noodzaak dat de OR proactief is en initiatief neemt. Een wezenlijke invloed vanuit de OR en LO/Vakbonden draagt namelijk bij aan de kwaliteit van de besluitvorming, en brengt het werknemersperspectief in relatie tot het organisatiebelang in. Het is voor de OR daarom belangrijk om in een vroegtijdig stadium zicht krijgen op het proces, en hierbij te overleggen over de rol van de OR (en het Lokaal Overleg, vakbondsoverleg) in dat proces. Stem de visie van de OR af op het proces en de rol van OR/LO/vakbonden ook aan de voorkant af met het LO en de vakbonden.

Maak in een zo vroeg mogelijk stadium afspraken over welke producten en onderwerpen onder het adviesrecht zullen vallen, en wat de adviesaanvraag of deeladviesaanvragen zullen behelzen. In de complexere trajecten (zoals fusie, herindeling, reorganisatie) wordt vaak met deeladviesaanvragen gewerkt. Maak dan een soort ‘spoorboekje’ waarin beschreven wordt hoe het traject doorlopen wordt en wat daarin de rol van de OR/LO/vakbonden is. Benoem in dit integraal over-/inzicht ook de adviesmomenten. Hiermee worden onderwerpen/producten gebundeld aan de OR ter advisering aangeleverd, maar op verschillende momenten in het proces, in plaats van dat dit telkens separaat aan de OR wordt voorgelegd

Deze afspraken kun je vervolgens vastleggen in een convenant. Maak daarbij ook afspraken over termijnen voor de advisering en houd voldoende ruimte voor de achterbanconsultatie(s). Probeer deze afspraken ook in de planning van de werkgever en projectorganisatie zichtbaar te borgen, zodat zij daar rekening mee kunnen houden.  Monitor regelmatig de afspraken in de overlegvergadering en agenda-overleggen met de bestuurder en/of met HR/projectleiding.

Ervaring

Basis & Beleid heeft de afgelopen jaren vele ondernemingsraden in dergelijke situaties geadviseerd en begeleid. Nut en noodzaak van een spoorboekje wordt daarin door zowel OR’s, vakbonden als werkgevers onderschreven. Het draagt bij aan transparantie en duidelijkheid alvorens het proces van start gaat en dient zowel het medewerkersbelang als het organisatiebelang. Het spoorboekje met afspraken aan de voorkant, leidt er toe dat ondernemingsraden meer proactief zijn, meer invloed op de besluitvorming hebben en komt de samenwerking ten goede.

Wilt u meer weten over het politiek primaat, of onze ondersteuning? Neem dan contact op met Angelique van de Velde of Simone van Houten.

Interessant bericht? Deel dit bericht op Social Media of via e-mail.

Meer berichten