Onderzoek naar medezeggenschapsvernieuwing
Publicatiedatum: 30/09/2019
Tags: Medezeggenschap - Arbeidsverhoudingen - Cao & arbeidsvoorwaarden
Auteur: Evert Smit
Basis & Beleid en het Amsterdams Instituut voor Arbeidsstudies (AIAS) van de Universiteit van Amsterdam hebben een evaluatieonderzoek uitgevoerd naar experimenten met medezeggenschapsvernieuwing. Initiatienemer van het onderzoek was de SER; opdrachtgever was het Instituut GAK.
Het onderzoek
Het onderzoek bestond uit een enquête en casestudies bij dertien bedrijven en instellingen die experimenten met medezeggenschap uitvoeren. Deze werden op drie punten geëvalueerd:
- Verhoging van de betrokkenheid van de werkvloer bij de medezeggenschap.
- Deelname van flexibel werkenden en jongeren in de medezeggenschap.
- Grotere invloed van de medezeggenschap en betere interactie tussen bestuurde en de OR.
Dertien case studies
Het ging om de volgende vernieuwingsprojecten en organisaties:
Op het medezeggenschapsterrein van organisatieontwikkeling:
- Zelfsturing bij zorginstelling ZorgAccent in Almelo;
- Klankbordgroep van de medezeggenschap bij zorginstelling Pantein Groep (Uden);
- Locatiecommissies en OR-contactpersonen bij zaadveredelingsbedrijf RijkZwaan (De Lier)
- Participantennetwerk bij ABN Amro;
- Werken met themagroepen bij de Gemeente Haarlem;
- Flexibele schil van medewerkers voor OR-projecten bij de Gemeente Hengelo;
- Verankering van medezeggenschapsvernieuwing bij Zienn en Het Kopland, organisaties voor maatschappelijk opvang in Friesland, respectievelijk Groningen en Drenthe;
- Sociocratische medezeggenschap in een bedrijf in de zakelijke dienstverlening;
- Centralisatie van medezeggenschap in combinatie met versterking van lokale medezeggenschap bij IKEA.
Op het terrein van belangenbehartiging:
- Jonge dynamische OR in arbeidsvoorwaardenoverleg bij IBM CIC (Groningen);
- Inclusie van zzp’er in de medezeggenschap van een bedrijf in de kunstensector;
Op het medezeggenschapsterrein van strategische besluitvorming:
- Nieuwe samenwerking tussen OR, College van Bestuur en Raad van Toezicht bij de Zeeuwse onderwijsinstelling Scalda;
- Centralisatie van de medezeggenschap bij bouwbedrijf Heijmans (Rosmalen).
Motieven voor vernieuwing
De behoefte aan vernieuwing van de medezeggenschap ontstaat, aan de ene kant, uit de onvrede onder ondernemingsraden en/of bestuurders over het functioneren van medezeggenschap. Aan de andere kant zien we de wens om tot meer toegevoegde waarde in de medezeggenschap van het bedrijf te komen. Die onvrede gaat vaak over de moeilijk in te vullen vacatures in de OR, te veel bureaucratie in het overleg en te weinig effectieve invloed van de medezeggenschap in het bedrijf. De gewenste toegevoegde waarde gaat vooral over de ambitie om de werkvloer en de OR-achterban meer te betrekken bij de medezeggenschap.
Wat is er nieuw?
De belangrijkste vernieuwing bestaat uit de deelname van niet in de OR gekozen medewerkers aan het medezeggenschapswerk, vaak aangeduid met ‘participanten’, in tijdelijke commissies, werkgroepen of klankbordgroepen. Deze gaat vaak samen met een verkleining van de omvang van de OR. Meestal hangen deze veranderingen in de medezeggenschap direct samen met ontwikkelingen in de organisaties zelf, zoals zelfsturing, projectmatig werken en reorganisatie..
Uit ons onderzoek blijkt dat deze veranderingstrajecten stimulerend werken, zowel op de OR als op de interesse en deelname van (vaste) medewerkers in de medezeggenschap. Deelname van deskundige en (bij onderwerp of afdeling) betrokken medewerkers kan leiden tot meer inhoudelijk en effectiever overleg tussen de OR en de bestuurder. In enkele gevallen vindt centralisatie van medezeggenschap plaats, samenhangend met centralisatie van de besluitvorming in de ondernemingen, zonder duidelijk positief effect op de verbinding met de achterban. Op ons eerste evaluatiepunt (verhoging van de betrokkenheid van de werkvloer bij de medezeggenschap) scoren de meeste projecten dus overwegend positief.
Hoewel vermindering van de kosten van medezeggenschap in een aantal gevallen wel een motief van de bestuurder is, wordt doorgaans de afspraak gemaakt dat vernieuwing van de medezeggenschap kostenneutraal plaatsvindt. Als het aantal zetels in de OR wordt verminderd, gaat dat gepaard met extra faciliteiten voor tijdelijke participanten in OR-projecten. De ‘verdunning’ van de medezeggenschap (minder medezeggenschapsorganen en minder zetels) maakt deze echter wel kwetsbaarder. Een ander aandachtspunt betreft de continuïteit en de verankering van de vernieuwing. Deze wordt vaak geïnitieerd door enthousiaste kartrekkers. Deze kunnen, zoals immers eigen is aan de OR, weer uit de OR stappen en dan moet er wel opvolging komen. Ook wisseling van de bestuurder met een andere visie en houding tegenover de medezeggenschap kan van grote invloed zijn.
Wordt de flexibele schil betrokken?
Op het tweede evaluatiepunt (deelname van flexibel werkenden en jongeren in de medezeggenschap) wordt veel minder goed gescoord. De positie en belangen van flexwerkers krijgen in het algemeen weinig prioriteit van de OR. Er zijn uitzonderingen, zoals bij IBM CIC, waar tijdelijke werknemers eerder kiesrecht krijgen. Een instelling in de kunstensector experimenteerde met kiesrecht voor zzp’ers die er zes maanden of meer werken. Omdat het aandeel jongeren in de flexibele schil relatief hoog is, zien we dat de deelname van jongeren aan de medezeggenschap ook beperkt is. Participatie van jongeren met een vaste arbeidsovereenkomst gaat wel vaak beter.
Meepraten is niet meebeslissen
Of medezeggenschapsveranderingen ook leiden tot meer invloed (ons derde onderzoekspunt) is een belangrijke vraag, maar in het kader van dit onderzoek nauwelijks te beantwoorden. Dat er meer mensen ‘meepraten’, betekent niet automatisch dat er ook meer mensen ‘meebeslissen’ of dat het bedrijfsbeleid wordt beïnvloed. Wel kunnen we stellen dat de onderzochte veranderingstrajecten nauwelijks gepaard gingen met conflicten tussen OR en bestuurder, en dat deze trajecten tot betere interactie kunnen leiden tussen OR en bestuurder.
Lees het volledige rapport (eBook) via deze link.
Op basis van de onderzoeksbevindingen zijn wij bezig met het ontwikkelen van een internettool. Zodra deze gereed is plaatsen wij hier de link.